Jeszcze kilka lat temu sytuacja małych dzieci w gminie Lubawa była typowa dla większości gmin, w szczególności wiejskich. Charakteryzował ją niski poziom upowszechnienia edukacji przedszkolnej, była to sfera zaniedbana. Zmiana nastąpiła w 2005 r., kiedy gmina przystąpiła do programu Fundacji Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego „Ośrodki Przedszkolne – szansa nadobry start”, w ramach którego powstały pierwsze placówki dla dzieci w wieku 3–5 lat. Szybko okazało się, że potrzeby społeczne są znacznie większe, co potwierdziły zarówno diagnoza społeczna, jak i zainteresowanie rodziców.

W następnych latach gmina realizowała wiele nowych programów skierowanych na upowszechnianie alternatywnych form edukacji przedszkolnej: Gdy nie ma przedszkola, Akcja przedszkolak, Ja też jestem przedszkolakiem, Wyrównywanie szans edukacyjnychdzieci wiejskich. W ramach tych programów powstawały kolejne placówki.

Był to czas zdobywania doświadczeń, ale też poszukiwania kierunku i modelu rozwoju edukacji najmłodszych dzieci na szczeblu lokalnym. W gminie przyjęto jako optymalne rozwiązanie prowadzenie edukacji przedszkolnej w ramach alternatywnych form realizowanych poza systemem oświaty. Gmina Lubawa może stanowić przykład dobrej praktyki w zakresie włączenia w rozwój edukacji przedszkolnej Ośrodka Pomocy Społecznej.

Ważną przesłanką w wytypowaniu tej instytucji był fakt, że na obszarach wiejskich często jest to jedyny profesjonalny podmiot zajmujący się rozwiązywaniem problemów społecznych na poziomie lokalnym. Takie rozwiązanie było także zasadne, jeżeli uwzględniało się nową rolę, jaką zaczął pełnić Ośrodek Pomocy Społecznej, chociażby w zakresie aktywizowania mieszkańców, przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu rodzin oraz grup społecznych, wychodząc poza formułę udzielania wsparcia stricte socjalnego.

Co ważne, w międzyczasie ośrodek uczestniczył w realizacji programu Centrum Aktywności Lokalnej, przygotowującego różne instytucje do pełnienia funkcji animacyjnych (inspirujących, mobilizujących i aktywizacyjnych) poprzez prowadzenie pracy środowiskowej w społeczności lokalnej, co doskonale korespondowało z wdrażaniem działań na rzecz najmłodszych mieszkańców gminy.

Nacisk położony na wsparcie rozwoju edukacji przedszkolnej spowodował, że obecnie funkcjonują w gminie alternatywne formy pod nazwą grup zabawowych aż w 13 miejscowościach, w których prowadzone są zajęcia dla około 190 dzieci w wieku 3–5 lat.

W 2010 r. wskaźnik upowszechnienia alternatywnej edukacji najmłodszych wynosi 48%. To całkiem sporo, jeżeli wziąć pod uwagę, że osiągnął on taki poziom od 0% w 2005 r. Realizacja kolejnych programów edukacyjnych miała ogromny wpływ na dynamikę wzrostu wskaźnika edukacji przedszkolnej. W poszczególnych latach kształtował się on następująco: grudzień 2005 r. – 9%; 2006 r. – 19%; 2007 r. – 32%; 2008 r. – 38%; 2009 r. – 46%.

Alternatywne formy edukacji przedszkolnej włączone są w gminny system profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną, którego tworzenie – zgodnie z ustawą o pomocy społecznej – jest zadaniem własnym gminy o charakterze obowiązkowym. Funkcjonowanie alternatywnych form edukacji przedszkolnej w gminie Lubawa ma określone ramy formalnoprawne, znajdujące swoje umocowanie w gminnych dokumentach (uchwałach). Jeden z nich to Strategia Rozwiązywania Problemów Gminy Lubawa do 2015 roku.

Jednym z celów strategicznych jest Wzmocnienie funkcji rodziny, natomiast cel operacyjny stanowi Wspieranie prawidłowego funkcjonowania rodziny. Kolejnym dokumentem jest Lokalny Program Opieki nad Dzieckiem i Rodziną w Gminie Lubawa na lata 2006–2010. Jeden z celów tego programu to Rozwijanie Środowiskowych form pomocy rodzinie. Ponadto Rada Gminy Lubawapodjęła uchwalę w sprawie zawarcia umowy z Fundacją Rozwoju Dzieci im. J.A. Komeńskiego, dotyczącej współdziałania w uruchamianiuinicjatyw w zakresie upowszechnienia edukacji przedszkolnej.

Należy podkreślić, że Grupy Zabawowe funkcjonują w ramach tego systemu obok innych placówek skierowanych do dzieci i młodzieży oraz społeczności lokalnej. Należy wymienić tu: świetlice środowiskowe (4) i socjoterapeutyczne (3), młodzieżowe kluby integracji społecznej (2), centrum aktywności lokalnej czy klub integracji społecznej.

W Grupach Zabawowych prowadzone są zajęcia edukacyjno-rozwojowe, 11 grup funkcjonuje w trybie 20 godzin tygodniowo przez 5 dni w tygodniu (poniedziałek – piątek), natomiast 2 grupy – po 12 godzin przez 3 dni w tygodniu. Zajęcia prowadzą wykwalifikowani wychowawcy z przygotowaniem pedagogicznym, uprawniającym także do pracy w systemie oświaty, co daje gwarancję odpowiedniej jakości realizowanych zajęć. Grupy pracują przez cały rok, z możliwością przerwy wakacyjnej.

W grupie powinno być do 15 dzieci, jednakże może ich być więcej, w zależności od zainteresowania. Oprócz zajęć z dziećmi wdrażane są działania wspierające pracę grupy, m.in. dyżury rodziców i włączanie rodzin w życie grupy. Duży nacisk kładziemy także na integrację poprzez organizowanie imprez okolicznościowych w poszczególnych grupach i współpracując ze społecznością lokalną. W ramach integracji organizujemy także cykliczne imprezy dla dzieci ze wszystkich grup zabawowych – Majowy Piknik Dziecięcy i Mikołajki, w których oprócz dzieci uczestniczą rodzice i przedstawiciele lokalnych władz.

Grupy Zabawowe wykorzystują komunalną infrastrukturę, m.in. budynki gminnych szkół, gdzie Grupy funkcjonują na bazie oddziałów przedszkolnych dla 6-latków lub korzystają z samodzielnych pomieszczeń (9), budynki świetlic wiejskich, w których działają świetlice środowiskowe (3) i centrum aktywności lokalnej. W zależności od warunków lokalowych zajęcia odbywają w godzinach przed lub popołudniowych.

Doświadczenia kliku lat wdrażania edukacji przedszkolnej w takiej formule wskazują jednoznacznie na wiele wymiernych korzyści społecznych i ekonomicznych, dostrzegalnych zarówno na poziomie samego dziecka i jego rodziny, społeczności lokalnej, jak i na poziomie gminy.

W wymiarze społecznym widoczne są lepsze przygotowanie dzieci do podjęcia nauki w szkole, wzrost świadomości edukacyjnej rodziców (brak problemów z rekrutacją dzieci, inicjatywa rodziców w tworzeniu Grup we wsiach, w których one nie funkcjonowały), aktywizacja rodziców wokół życia Grupy Zabawowej (liczny udział w imprezach integracyjnych, ich współorganizowanie, angażowanie się w ich działalność).

Korzyści dla społeczności lokalnej koncentrują się wokół integracji mieszkańców, tworzenia lokalnych koalicji wokół problemów edukacji małych dzieci (intensyfikacja współpracy szkół, rad soleckich i innych podmiotów, inicjowanie różnych przedsięwzięć).

Natomiast na poziomie gminy korzyści widoczne są w powstaniu dobrego klimatu dla edukacji przedszkolnej w kręgach decyzyjnych samorządu oraz utworzeniu sprawnie funkcjonującego systemu wsparcia edukacji małych dzieci. Niewątpliwie korzyści osiągnął także Ośrodek Pomocy Społecznej, który zwiększył potencjał organizacyjny i zadaniowy, wzmocnił swoje znaczenie w środowisku lokalnym i utrwalił wizerunek jako prężnie i skutecznie działającej instytucji.

Korzyści w wymiarze ekonomicznym dotyczą racjonalizacji kosztów związanych z edukacją najmłodszych – nakłady finansowe na alternatywne formy edukacji są niższe od prowadzenia edukacji przedszkolnej w systemie oświaty. Wykorzystanie bazy lokalowej szkół i świetlic wiejskich powoduje, że wydatki na ich utrzymanie mają większe uzasadnienie. Także na lokalnym rynku pracy obserwuje się duży popyt na wykwalifikowanych pracowników o pedagogicznym profilu wykształcenia.

Nasuwa się także refleksja co do funkcjonowania edukacji przedszkolnej w gminie w przyszłości. Przy uwzględnieniu dotychczasowych doświadczeń, osiągniętych pożytków i korzyści społecznych najlepszym rozwiązaniem wydaje się dalsze prowadzenie edukacji przedszkolnej w ramach alternatywnych form poza systemem oświaty. Zwłaszcza jeżeli weźmie się pod uwagę, że rozwiązania funkcjonujące w systemie oświaty, pomimo ich uelastycznienia poprzez możliwości prowadzenia edukacji w ramach punktów lub zespołów przedszkolnych, nadal ze wzglądów organizacyjnych i finansowych są w praktyce trudne do wdrożenia na obszarach wiejskich. Natomiast za edukacją alternatywną, jako rozwiązaniem systemowym, przemawiają jej elastyczność, niewielkie koszty, możliwość adaptowania do lokalnych warunków i społeczna akceptacja.

Opracował: Adam Roznerski, kierownik OPS Gminy Lubawa

 

Artykuł ukazała sie w ramach publikacji "Bo jakie początki, takie będzie wszystko"

Wydawca: Fundacja Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego, Warszawa 2010